اختلال پانیک چیست؟ از حمله ناگهانی تا زندگی محدودشده
تصور کنید بدون هیچ هشدار یا دلیل مشخصی، ناگهان قلب‌تان تند می‌زند، نفستان تنگ می‌شود، دچار لرزش، گیجی و احساس مرگ قریب‌الوقوع می‌شوید. همه‌چیز فقط چند دقیقه طول می‌کشد، اما همان چند دقیقه می‌تواند تمام احساس امنیت‌تان را برای همیشه از بین ببرد. اگر این تجربه بارها تکرار شود و ترس از تکرار آن در ذهن‌تان بماند، احتمال زیادی هست که پای اختلال پانیک (Panic Disorder) در میان باشد؛ یکی از اختلالات اضطرابی جدی که زندگی فرد را در سکوت مختل می‌کند.
تفاوت حمله پانیک با اختلال پانیک
بسیاری از افراد ممکن است در طول زندگی‌شان یک یا دو بار حمله پانیک را تجربه کنند؛ حمله‌ای ناگهانی از ترس و ناراحتی شدید که اغلب با شرایط پرتنش یا استرس‌زا همراه است. اما اختلال پانیک چیزی فراتر از یک حمله‌ی گذراست.
اختلال پانیک زمانی تشخیص داده می‌شود که:
1. فرد دست‌کم دو حمله‌ی پانیک غیرمنتظره داشته باشد؛
2. بعد از آن، حداقل یک ماه را درگیر نگرانی مداوم از تکرار حمله یا پیامدهای آن باشد؛
3. و این نگرانی، باعث تغییر رفتار یا اجتناب از موقعیت‌های خاص در زندگی روزمره‌اش شود.
بنابراین، حمله پانیک می‌تواند یک تجربه گذرا باشد، اما اختلال پانیک به یک الگوی ذهنی و رفتاری مداوم تبدیل می‌شود.
اختلال پانیک چه شکلی است و چه علائمی دارد؟
حمله‌های پانیک معمولاً به‌صورت ناگهانی شروع می‌شوند و در عرض ۱۰ تا ۱۵ دقیقه به اوج می‌رسند. علائمی مثل تپش قلب، عرق سرد، لرزش، درد قفسه سینه، احساس خفگی یا تهوع، از شایع‌ترین نشانه‌ها هستند. فرد ممکن است فکر کند دچار سکته شده یا قرار است بمیرد یا کنترلش را از دست بدهد.
برای مثال، نرگس، ۲۸ ساله، هنگام قدم‌زدن در خیابان ناگهان احساس می‌کند نفس‌کم آورده، قلبش شدید می‌تپد و دست‌هایش بی‌حس شده‌اند. بلافاصله خودش را به اورژانس می‌رساند، اما آزمایش‌ها نشان می‌دهد که از نظر جسمی کاملاً سالم است. وقتی این حمله چند بار دیگر تکرار می‌شود، نرگس از تنها بیرون رفتن یا سوار شدن به مترو پرهیز می‌کند. او وارد چرخه‌ای می‌شود که در آن، نه‌فقط حمله‌ی پانیک، بلکه ترس از حمله‌ی بعدی هم او را زمین‌گیر کرده است.
ویژگی‌های افراد دچار اختلال پانیک
این افراد معمولاً نسبت به نشانه‌های بدنی‌شان بسیار حساس هستند. ممکن است احساس ساده‌ای مثل تند شدن ضربان قلب را نشانه‌ی یک فاجعه قریب‌الوقوع بدانند. آن‌ها به‌مرور از مکان‌هایی که فکر می‌کنند فرار از آن سخت است (مثل مترو، سینما، یا آسانسور) اجتناب می‌کنند؛ حالتی که به آن آگورافوبیا گفته می‌شود.
برخی ممکن است دچار احساس شرم یا ترس از قضاوت شدن شوند و به‌همین دلیل کمتر درباره‌ی تجربه‌شان حرف بزنند، در حالی که نیاز جدی به کمک حرفه‌ای دارند.
چه عواملی باعث اختلال پانیک می‌شوند؟
پاسخ دقیقی وجود ندارد، اما ترکیبی از عوامل نقش دارند:
• ژنتیک و سابقه خانوادگی اضطراب
• تجربه‌های ناگهانی یا پرتنش مانند سوگ، تصادف، جدایی یا تغییرات مهم زندگی
• نحوه‌ی تفسیر ذهنی علائم جسمی (مثلاً فرد احساس خفیف خفگی را به‌عنوان خطر مرگ تعبیر می‌کند)
• و گاهی هم اختلال بدون هیچ عامل بیرونی قابل‌شناسایی شروع می‌شود.
پانیک چگونه زندگی را مختل می‌کند؟
اختلال پانیک فقط به‌خاطر چند دقیقه ترس نیست؛ بلکه به‌خاطر زندگی‌ای‌ست که بعد از آن تغییر می‌کند. افراد دچار این اختلال ممکن است به‌مرور از رانندگی، سفر، حضور در اجتماع، یا حتی تنها بودن اجتناب کنند. ترس از حمله‌ی مجدد می‌تواند باعث انزوا، افسردگی و افت عملکرد تحصیلی یا شغلی شود.
گاهی اختلال پانیک راه را برای سایر اختلالات روانی مثل افسردگی یا وابستگی به داروهای آرام‌بخش باز می‌کند، اگر به‌موقع درمان نشود.
درمان اختلال پانیک چگونه است؟
خوشبختانه، این اختلال کاملاً قابل درمان است. بهترین رویکرد، ترکیب روان‌درمانی و در برخی موارد دارودرمانی است.
• درمان شناختی-رفتاری (CBT) مؤثرترین روش درمانی است. این درمان به فرد کمک می‌کند افکار اضطراب‌آور خود را بشناسد، آن‌ها را به چالش بکشد و با علائم جسمی بدون ترس روبه‌رو شود.
• در برخی موارد، روان‌پزشک داروهایی مثل SSRI یا داروهای ضداضطراب تجویز می‌کند تا سطح اضطراب کاهش یابد. البته دارو معمولاً باید همراه با روان‌درمانی باشد تا اثرات ماندگار داشته باشد.
نقش اطرافیان
خانواده، دوستان و همکاران نقش مهمی دارند. گفتن جملاتی مثل «الکیه»، «چیزی نیست»، یا «زیادی حساس شدی» فقط باعث شرم و انزوای بیشتر می‌شود. آن‌چه فرد مبتلا نیاز دارد، درک، همدلی و حضور امن دیگران است. حتی یک همراه مطمئن، می‌تواند حمله‌ی بعدی را از قدرت بیندازد.
اختلال پانیک یک واقعیت روانشناختی است، نه یک ضعف شخصیتی.اگر آن را بشناسیم، بدون قضاوت از کنار آن نگذریم و راه‌های درمانش را دنبال کنیم، می‌توانیم صدای اضطرابی را که در سکوت فریاد می‌زند، آرام کنیم.
برخی شخصیت‌های شناخته‌شده و واقعی که در مصاحبه‌ها، کتاب‌های زندگی‌نامه یا از طریق رسانه‌ها اعلام کرده‌اند که با اختلال پانیک (Panic Disorder) زندگی کرده‌اند:
اپرا وینفری (Oprah Winfrey)
• حرفه: مجری، بازیگر، تهیه‌کننده
• تجربه: در برنامه‌های تلویزیونی خود از حملات پانیک صحبت کرده و گفته بود در دوران کاری‌اش، مخصوصاً در سال‌های پرکار و استرس‌زا، دچار احساسات شدیدی از وحشت ناگهانی و بدون علت شده است.
کاپیتان لوئیس همیلتون (Lewis Hamilton)
• حرفه: قهرمان فرمول یک
• تجربه: در مصاحبه‌ای اعلام کرد که سال‌ها با اضطراب شدید و حملات پانیک مبارزه کرده است، به‌ویژه در سال‌هایی که فشار رسانه‌ها و انتظارات از او بسیار بالا بود.
آدل (Adele)
• حرفه: خواننده
• تجربه: بارها در مصاحبه‌ها گفته پیش از اجرا دچار حملات پانیک می‌شود؛ تپش قلب، تعریق و حس وحشت. حتی در یک مقطع از اجرای زنده کناره‌گیری کرده بود.
این افراد با صحبت درباره اختلال پانیک کمک کرده‌اند تا تابوهای مرتبط با سلامت روان کاهش یابد. تجربه‌های آن‌ها نشان می‌دهد که این اختلال حتی در موفق‌ترین چهره‌ها نیز وجود دارد و می‌توان با درمان مناسب، آن را مدیریت کرد.
در ادامه، تحلیل روانشناختی و زمینه‌ای سه شخصیت برجسته از سریال‌ها و فیلم‌هایی که با اختلال پانیک دست‌وپنجه نرم می‌کنند، ارائه می‌شود.این سه شخصیت، نمایانگر طیف گسترده‌ای از تجربیات مرتبط با اختلال پانیک هستند و نشان می‌دهند که این اختلال می‌تواند افراد با زمینه‌های مختلف را تحت تأثیر قرار دهد:
شخصیت تونی سوپرانو – سریال The Sopranos
• ژانر: جنایی، درام، روانشناختی
• سال تولید: 1999 تا 2007
• تعداد فصل‌ها: 6 فصل
سن: در آغاز سریال، تونی سوپرانو حدود ۴۰ سال دارد.
تحلیل روانشناختی:
تونی، رئیس مافیای نیوجرسی، از دوران کودکی دچار حملات پانیک بوده است. این حملات به‌صورت ناگهانی و بدون هشدار قبلی رخ می‌دهند و گاهی منجر به بی‌هوشی می‌شوند. در قسمت اول سریال، هنگام پختن سوسیس در جشن تولد پسرش، دچار حمله پانیک می‌شود و بی‌هوش می‌افتد. او احساس می‌کند که “نوشابه زنجبیلی در جمجمه‌اش” وجود دارد.
زمینه:
تونی تحت فشارهای شدید ناشی از نقش‌های متضادش به‌عنوان پدر، شوهر و رئیس مافیا قرار دارد. روابط پرتنش با مادرش، لیویا، که شخصیتی سرد و کنترل‌گر دارد، و احساس گناه نسبت به فعالیت‌های مجرمانه‌اش، از عوامل مهم در بروز حملات پانیک او هستند. مراجعه به روان‌درمانگر، دکتر جنیفر مِلفی، به او کمک می‌کند تا به ریشه‌های روانی مشکلاتش پی ببرد و با آن‌ها مقابله کند.
الیوت آلدرسون – سریال Mr. Robot
• ژانر: درام، تریلر روانشناختی، مهیج
• سال تولید: 2015 تا 2019
• تعداد فصل‌ها: 4 فصل
سن:حدود ۲۸ تا ۳۰ سال دارد.
تحلیل روانشناختی:
الیوت، مهندس امنیت سایبری و هکر، با اختلالات روانی متعددی از جمله اختلال هویت تجزیه‌ای، افسردگی بالینی، توهم و پارانویا مواجه است. او در مواجهه با موقعیت‌های اجتماعی یا استرس‌زا، دچار حملات پانیک می‌شود. در یکی از صحنه‌های سریال، هنگام حضور در یک اتاق شلوغ، دچار حمله پانیک می‌شود و به‌سختی می‌تواند نفس بکشد.
زمینه:
الیوت دوران کودکی سختی را پشت سر گذاشته است؛ پدرش درگذشته و مادرش رفتارهای خشونت‌آمیز داشته است. او بیشتر عمر بزرگسالی‌اش را در انزوا گذرانده و برای مقابله با اضطراب و احساس تنهایی، به مصرف مواد مخدر روی آورده است. تلاش‌های او برای افشای فساد و بی‌عدالتی، در کنار مبارزه با شیاطین درونی‌اش، محور اصلی داستان سریال را تشکیل می‌دهد.
شخصیت کیلا دی – فیلم Eighth Grade (2018)
• ژانر:کمدی-درام، نوجوانانه
• سال تولید: 2018
سن: کیلا در پایان سال هشتم تحصیل خود قرار دارد، یعنی حدود ۱۳ تا ۱۴ ساله است.
تحلیل روانشناختی:
کیلا دچار اضطراب اجتماعی شدید است که در موقعیت‌های اجتماعی مانند مهمانی‌ها و تعامل با همسالانش، به‌ویژه در حضور پسران، به اوج می‌رسد. در یکی از صحنه‌های فیلم، هنگام حضور در مهمانی استخر، دچار حمله پانیک می‌شود و به دستشویی پناه می‌برد.
زمینه:
کیلا در دنیای دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی رشد کرده است و فشارهای ناشی از مقایسه با دیگران و نیاز به پذیرش اجتماعی، اضطراب او را تشدید می‌کند. او در خانه با پدرش زندگی می‌کند و روابط اجتماعی محدودی دارد. تلاش‌های او برای ایجاد ارتباط با دیگران و غلبه بر ترس‌هایش، محور اصلی فیلم را تشکیل می‌دهد.
کتاب‌های پیشنهادی درباره اختلال پانیک:
غلبه بر اضطراب و پانیک خود
• نویسندگان: دیوید اچ. بارلو، میشل جی. کراسک
• مترجمان: کیانا حبیبی، آمنه قاسمی، فاطمه اعتباری
• ناشر: انتشارات آوای نور
• سال چاپ: 1402
• توضیح: این کتاب به بررسی علمی و دقیق اختلال پانیک و اضطراب می‌پردازد و راهکارهای عملی برای مدیریت آن ارائه می‌دهد.
غلبه بر اضطراب و پانیک خود
• نویسندگان: دیوید اچ. بارلو، میشل جی. کراسک
• مترجمان: کیانا حبیبی، آمنه قاسمی، فاطمه اعتباری
• ناشر: انتشارات آوای نور
• سال چاپ: 1402
• توضیح: این کتاب به بررسی علمی و دقیق اختلال پانیک و اضطراب می‌پردازد و راهکارهای عملی برای مدیریت آن ارائه می‌دهد.
درمان اختلال پانیک و گذرهراسی
• نویسندگان: دکتر حمیدرضا احمدخانی‌ها، دکتر شهربانو قهاری، دکتر فاطمه زرگر
• ناشر: انتشارات دانژه
• سال چاپ: 1402
• توضیح: این کتاب به معرفی فنون شناختی-رفتاری، ذهن‌آگاهی و درمان پذیرش و تعهد برای درمان اختلال پانیک و گذرهراسی می‌پردازد.
اگر شما یا یکی از عزیزانتان با اختلال پانیک روبه‌رو هستید، به‌خاطر داشته باشید که این یک تجربه‌ی تنها و بی‌پایان نیست.
در مرکز خدمات روانشناسی و مشاوره سلامت پارسیان، ما با دانش روز و تیمی همراه، در کنار شما هستیم تا راهی به‌سوی آرامش و تعادل دوباره گشوده شود.
