اختلال اضطراب جدایی (Separation Anxiety Disorder) یکی از اختلالات روانی است که عمدتاً در کودکان دیده می‌شود، اما ممکن است در بزرگ‌ترها نیز بروز کند. این اختلال مشخصه‌اش اضطراب شدید در مواجهه با جدایی از افراد نزدیک یا مراجع ایمن است. این اضطراب می‌تواند به طور قابل توجهی بر زندگی روزمره فرد تأثیر بگذارد و در برخی موارد، مانع از شرکت در فعالیت‌های اجتماعی یا تحصیلی شود.
به عنوان مثال، تصور کنید دختری به نام سارا ۷ ساله است که به شدت به مادرش وابسته است. هر بار که مادرش قصد دارد او را به مهدکودک ببرد، سارا به شدت گریه می‌کند و نمی‌تواند خود را آرام کند. او نگران است که مادرش هرگز به خانه برنگردد یا دچار حادثه‌ای شود. این نمونه‌ای از اختلال اضطراب جدایی است که در آن سارا به دلیل جدایی از مادرش دچار اضطراب شدید می‌شود.
علائم قابل مشاهده:
علائم اختلال اضطراب جدایی می‌تواند متنوع باشد. علاوه بر اضطراب هنگام جدایی، ممکن است فرد شب‌ها خواب راحتی نداشته باشد و از خوابیدن به تنهایی اجتناب کند. همچنین، او ممکن است شکایات جسمی مانند دل‌درد یا سردرد را در زمان‌هایی که باید از مادرش جدا شود، تجربه کند. این علائم می‌توانند به مرور زمان شدت یابند و زندگی روزمره او و خانواده‌اش را تحت تأثیر قرار دهند.
علل ایجاد:
دلایل بروز این اختلال معمولاً ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و شخصیتی هستند. اگر در خانواده‌ای سابقه اختلالات اضطرابی وجود داشته باشد، احتمال بروز این اختلال در فرزندان بیشتر می‌شود. همچنین، تجربیات استرس‌زا، مانند جدایی ناگهانی از والدین یا انتقال به یک مکان جدید، می‌تواند به تشدید اضطراب کمک کند. فرد ممکن است به خاطر یک تجربه ناخوشایند در مهدکودک، به این حالت دچار شده باشد.
درمان:
درمان اختلال اضطراب جدایی معمولاً شامل مشاوره روانشناختی است. درمان شناختی-رفتاری (CBT) یکی از رویکردهای مؤثر در این زمینه است. در این نوع درمان، به فرد کمک می‌شود تا الگوهای فکری منفی خود را شناسایی کرده و آنها را تغییر دهد. این به معنای یادگیری روش‌های آرامش‌بخش و تکنیک‌های مقابله با اضطراب است.
علاوه بر درمان روانشناختی، در برخی موارد ممکن است داروهای ضد اضطراب تجویز شود. این داروها می‌توانند به کاهش علائم اضطراب کمک کنند و به فرد اجازه دهند تا راحت‌تر با موقعیت‌های استرس‌زا کنار بیاید. والدین نیز نقش مهمی در درمان دارند و باید آموزش ببینند تا به فرزندشان کمک کنند اضطراب خود را مدیریت کند.
آموزش والدین می‌تواند به فرد کمک کند تا با جدایی از مادرش بهتر کنار بیاید. آنها می‌توانند با ایجاد یک روتین مشخص برای جدایی، حس امنیت او را افزایش دهند. مثلاً می‌توانند یک زمان خاص برای خداحافظی تعیین کنند و به او اطمینان دهند که مادرش به زودی برمی‌گردد. این نوع حمایت می‌تواند به کاهش اضطراب کمک کند.
تفاوت اصلی بین اختلال اضطراب جدایی و چسبیدن طبیعی کودکان در شدت، مدت و تأثیر آن بر زندگی کودک است:
چسبیدن در سنین پایین (مثلاً زیر ۳ سال) طبیعی و رشدی است؛ معمولاً موقتی و در موقعیت‌هایی مثل جدا شدن از والد برای اولین بار دیده می‌شود.
اما اختلال اضطراب جدایی شدیدتر، طولانی‌تر و فراتر از انتظار سنی کودک است و با علائمی مثل ترس افراطی از جدایی، نگرانی دائم از اتفاق بد برای والدین، یا حتی علائم جسمی (مثل دل‌درد و تهوع) همراه است و عملکرد روزانه کودک (مدرسه، خواب، بازی) را مختل می‌کند.
در نهایت، اختلال اضطراب جدایی قابل درمان است و با تشخیص و درمان مناسب، می‌توان بهبود قابل توجهی در کیفیت زندگی فرد ایجاد کرد. اگرچه ممکن است این اختلال در ابتدا نگران‌کننده به نظر برسد، اما با حمایت و درمان صحیح، افراد مبتلا می‌توانند به زندگی عادی و سالمی دست یابند.
معرفی فیلم:
شخصت مارلین – فیلم Finding Nemo (2003)
نقش: پدر نمو
زمینه عاطفی: از دست دادن همسر و همه تخم‌هایش (به جز یکی – نمو) در یک حادثه مرگبار.
نشانه‌های روانشناختی:
• کنترل‌گری افراطی: مارلین نمی‌تواند حتی برای مدت کوتاهی نمو را تنها بگذارد و با هرگونه خطر یا تجربه تازه مخالفت می‌کند.
• ترس شدید از جدایی: او مدام در حال پیش‌بینی بدترین سناریوهاست و هر گونه دور شدن نمو را تهدیدی برای بقا می‌بیند.
• واکنش‌های هیجانی شدید: وقتی نمو گم می‌شود، مارلین دچار رفتارهای وسواس‌گونه، بی‌تابی، و وحشت دائمی می‌شود.
تحلیل:
اگرچه مارلین کودک نیست و این اختلال معمولاً در کودکان تشخیص داده می‌شود، اما در او اختلال اضطراب جدایی با منبع پاتولوژیک (سوگ حل‌نشده) دیده می‌شود. رفتارهای مارلین بازتابی از سوگ حل‌نشده، ترومای فقدان، و تلاش بیمارگونه برای کنترل محیط جهت جلوگیری از تکرار آسیب است.
شخصیت جک – فیلم Room (2015)
سن تقریبی: ۵ سال
محیط رشدی: از تولد در یک اتاق کوچک حبس بوده و تنها تماس انسانی‌اش مادرش بوده است.
نشانه‌های روانشناختی:
• وابستگی افراطی به مادر: جک هرگونه امنیت روانی را فقط در حضور مادر تجربه می‌کند.
• وحشت از جدایی: هنگام ورود به دنیای بیرون، جک مضطرب و درمانده می‌شود؛ نشانه‌ای از اضطراب جدایی شدید.
• عدم رشد اجتماعی: به دلیل انزوای کامل، تعامل اجتماعی را بلد نیست و ترس از دیگران دارد.
• رفتارهای برگشتی: در برخی لحظات، رفتارهایی کودکانه‌تر از سن واقعی‌اش نشان می‌دهد که پاسخ به اضطراب است.
تحلیل:
جک نمونه‌ای کلاسیک از کودکی است که به دلیل تجربه‌های رشدی محدود و شرایط آسیب‌زا، دچار اضطراب جدایی مرضی شده است. وابستگی شدید او بیشتر از نیاز معمول در کودکان هم‌سن است و نشانه‌ای از اختلال است نه یک مرحله طبیعی.
در ادامه، چند کتاب داستانی مناسب برای کودکان معرفی می‌کنیم که به موضوع اضطراب جدایی می‌پردازند. این کتاب‌ها با زبان ساده و تصاویر جذاب، به کودکان کمک می‌کنند تا با احساسات ناشی از جدایی از والدین کنار بیایند و مهارت‌های مقابله‌ای را بیاموزند:
1. طناب نامرئی
نویسنده: پاتریشیا کارست
مترجم: الهام فیاضی
ناشر: نشر مهرسا
معرفی: این کتاب به کودکان می‌آموزد که حتی در زمان‌هایی که از والدین خود دور هستند، با یک “طناب نامرئی” به آنها متصل‌اند. این استعاره به کودک احساس امنیت می‌دهد و به او کمک می‌کند تا با اضطراب جدایی مقابله کن
2. با عشق، از طرف مامان
نویسنده: جینت بردلی
مترجم: الهام فیاضی
ناشر: نشر مهرسا
معرفی: این کتاب به کودکان کمک می‌کند تا با احساس دلتنگی و اضطراب ناشی از جدایی از مادر کنار بیایند. داستانی گرم و محبت‌آمیز که به کودک اطمینان می‌دهد عشق مادر همیشه همراه اوست.
3.کوالایی که دیگه می‌تونه
نویسندگان: ریچل برایت و جیم فیلد
مترجم: الهام فیاضی
ناشر: نشر مهرسا
معرفی: داستان کوالایی به نام کوین که از تغییر و تجربه‌های جدید می‌ترسد. اما با وقوع حادثه‌ای، متوجه می‌شود که می‌تواند با تغییرات کنار بیاید و از آنها لذت ببرد. این داستان به کودکان نشان می‌دهد که پذیرش تغییرات می‌تواند مثبت باشد.
اگر احساس می‌کنید کودک شما یا حتی خودتان با اضطراب جدایی دست‌وپنجه نرم می‌کنید، بهتر است این موضوع را جدی بگیرید. مراجعه به یک متخصص می‌تواند روند درمان را بسیار مؤثرتر و سریع‌تر کند. در کلینیک سلامت پارسیان، تیمی از مشاوران و روانشناسان باتجربه کودک و نوجوان آماده‌اند تا در این مسیر همراه شما باشند. ما در کنارتان هستیم تا کودک‌تان احساس امنیت و آرامش بیشتری را تجربه کند.
